Trzy teskty opisujace realnia japonskiego szkolnictwa. Oczywiscie informacje powtarzaja sie, ale kazdy jest nieco inny, wiec zamieszczam w calosci.
####### ####### #######
####### ####### #######
####### ####### #######
Na początek zapoznajmy się z japońskim system edukacji, który zakłada pięć stopni:
- przedszkole - dzieci w wieku 3-6 lat,
- szkoła podstawowa - 6-12 lat (6 klas),
- szkoła średnia (stopień niższy) - 12-15 lat (3 klasy),
- szkoła średnia (stopień wyższy) – 15-18 lat (3 klasy),
- uniwersytet – 4 lata – licencjat, 2 lata – studia magisterskie.
Przedszkole
Pewnie zdziwi Cię obecność edukacji przedszkolnej w tym wykazie. Nic bardziej mylnego. Wykształcenie i dobry start dziecka często są dla Japończyków sprawą honoru rodziny i ich wartości jako rodziców. Chcąc zapewnić wysoki poziom edukacji zapisują swoje pociechy do najlepszych przedszkoli, będących w ich zasięgu. Ba, te wyżej usytuowane w rankingu, organizują prawdziwe egzaminy już dla trzylatków. Ten dziwny trend powoli jest praktykowany także w Polsce. Powszechność uciekania się do edukacji przedszkolnej w Japonii jest podyktowana również rytmem zawodowym rodziców. Poza tym, przed pójściem do szkoły dziecko powinno opanować podstawy arytmetyki i móc odczytać znaki hiragana i katakana.
Rok szkolny
Japoński rok szkolny rozpoczyna się 1 kwietnia i (nie jest to żart primaaprilisowy) składa się z trzech semestrów:
- 1-szy: 1 kwietnia – do połowy lipca, po czym następują testy i egzaminy,
- 2-gi: 1 września – ok. 26 grudnia (kolejne egzaminy),
- 3-ci: 7 stycznia do połowy marca (egzamin z całego roku) i wolne do 1-go kwietnia.
Ale z wolnego raczej się nie cieszą, gdyż na początku następnego roku mają egzamin z powtórki poprzedniego, więc dla większości jest to okres zakuwania ;)
Przedmioty
Uczniowie szkoły podstawowej mają następujące przedmioty: język japoński, kaligrafia, matematyka, nauki społeczne (etyka, historia, etykieta), nauki przyrodnicze (fizyka, chemia, biologia), muzyka, plastyka, wychowanie fizyczne oraz gospodarstwo domowe (prowadzenie domu). Do końca tego etapu nauczania należy opanować między innymi 1006 symboli kanji z 2136 symboli wykazu państwowego. Nauka języka obcego zaczyna się dopiero od szkoły średniej niższego stopnia.
Szkoła podstawowa ma również kilka osobliwości:
- uczniowie podstawówek nie tylko mają mniej lekcji, lecz także nie mają egzaminów, które spędzają sen z powiek w następnych etapach edukacji;
- w budynkach szkół podstawowych zazwyczaj nie ma klimatyzacji,
- brak obowiązku chodzenia w mundurku,
- w ostatnich czasach odstępuje się od tradycyjnych, izolowanych sal, zamieniając je pomieszczeniami otwartymi na korytarz. Powodem takiej decyzji jest zmniejszenie liczby przypadków znęcania się wśród braci szkolnej, bowiem w tym przypadku oni zawsze będą na widoku.
Lista przedmiotów szkoły średniej niższego stopnia jest podobna do poprzedniej, ale dochodzi do nich nauka angielskiego. Niby żadnych większych zmian, lecz to tylko złudzenie. Dla przeciętnego japońskiego ucznia ten i następny szczebel nauczania jest chyba najtrudniejszym etapem w życiu, okresem ciągłych egzaminów. Ostatnie stwierdzenie wcale nie jest przesadne, gdyż poddaje się je testom na koniec pierwszego i drugiego semestrów, jak również w połowie tych okresów. Wyniki szkoły średniej niższego stopnia przesądzają o dalszych losach i możliwości kariery, a japoński system ocen i nauczania jest skonfigurowany w taki sposób, że raz uzyskana ocena określa Twoje miejsce w klasowym rankingu i wcale niełatwo wyjść z tej szufladki.
Co ciekawe, na tym etapie kończy się nauka dwóch sylabariuszy oraz symboli kanji. Oznacza to, że dopiero 15-latek jest w stanie samodzielnie, bez pomocy słowników, przeczytać gazetę.
Na etapie szkoły średniej wyższego stopnia dotychczasowe przedmioty zbiorowe rozdzielają się na kilka osobnych: nauki przyrodnicze na chemię, biologię, archeologię i fizykę, natomiast nauki społeczne zastępuje historia, geografia, prawo i administracja.
Szkoła – jak i z czym to się je
W Japonii są szkoły państwowe, publiczne, prywatne, każda ma swoje wymagania. Podstawowa i średnia niższego stopnia są obowiązkowe i bezpłatne (z wyjątkiem prywatnych oczywiście). Ostatni etap edukacji jest przewidziany wyłącznie dla tych, którzy chcą iść na studia. Przy czym wszystkie szkoły średnie stopnia wyższego są płatne.
Lekcje zaczynają się ok. 8.30-8.45. W poniedziałki od porannego apelu oraz sprawdzania obecności, a w inne dni od ogłoszeń ogólnoszkolnych. Natomiast trwają – w szkole podstawowej - 45 minut, a w średniej niższego i wyższego stopnia po i 50 min. Między lekcjami są 10-minutowe przerwy i duża przerwa obiadowa między 12.35 a 13.20. Nie każda szkoła ma swoją stołówkę. Uczniowie, którzy próbują jeść drugie śniadanie, przyniesione z domu, przed oficjalną przerwą są karani, zwłaszcza jeśli próbują to zrobić w czasie lekcji. Często w japońskich szkołach nie ma stołówek ani szatni, więc uczniowie spożywają obiad, jak również wieszają ubrania w klasie.
Ciekawą kwestią jest również brak załogi sprzątającej. Pod koniec lekcji uczniowie samodzielnie sprzątają swoje sale, korytarze, toalety oraz teren szkolny. Każda klasa jest podzielona na grupy, które odpowiadają za wykonanie własnego obszaru prac. Co więcej, istnieje tu system starszeństwa. Uczniowie z młodszych klas muszą zachowywać się wobec starszych uczniów w sposób nienaganny, grzecznie się do nich zwracać i sprzątać po nich po zajęciach dodatkowych.
Jeszcze do niedawna (2002 rok) lekcje odbywały się od poniedziałku do soboty, aczkolwiek, mimo że reforma wprowadziła 5-dniowy tydzień, wiele szkół nadal działa według starego systemu.
Ilość lekcji w szkole podstawowej rzadko przekracza 4 dziennie. Natomiast w szkole średniej niekiedy nawet 7, przy czym ostatnia lekcja jest dodatkowa, dla chętnych. Przed przerwą obiadową ustala się najtrudniejsze lekcje.
W szkole podstawowej nie ma prac domowych, aczkolwiek w średniej są i to dość duże, dlatego mimo weekendów, uczniowie wyższego poziomu szkół średnich to najbardziej zapracowane osoby w kraju…
Zmorą polskich szkół jest bieganie na lekcje z sali do sali, zwłaszcza jeśli placówka jest dość rozbudowana. W Japonii natomiast każda klasa ma przydzieloną salę, oznaczoną odpowiednią tabliczką. W ten sposób to nie uczniowie, a nauczyciele między lekcjami przechodzą z sali do sali. Przeciętna liczebność jednej klasy wynosi 40-45 osób (!)
Ubiór
Wyprawka szkolna obejmuje: tornister, czapkę z daszkiem, trampki na zmianę, strój gimnastyczny, kąpielówki oraz inne akcesoria, określone w regulaminie szkolnym. Kolor stroju gimnastycznego i czapeczki określa klasę, do której uczęszcza uczeń.
Na poziomie szkoły średniej niższego i wyższego stopnia uczniów obowiązują mundurki. Dla każdej placówki edukacyjnej ich krój i kolorystykę określa regulamin. Zazwyczaj chłopców mają czarne mundurki, z metalowymi guzikami i sztywnymi kołnierzykami. Dziewczęta natomiast ubierają się w granatowe żakiety i plisowane spódniczki. Farbowanie włosów, makijaż czy biżuteria są tu surowo zabronione.
Nauka i życie szkolne
Dla większości japońskich dzieci zakończenie lekcji wcale nie oznacza radosnego opuszczenia budynku. Zazwyczaj zostają w nim na dodatkowych lekcjach bądź dla uczestnictwa w wielu różnych klubach czy kółkach zainteresowań. Są one podzielone na sportowe i plastyczne, a ich liczba zależy od możliwości szkoły. Pierwsze zazwyczaj oferują: tenis, pływanie, baseball, golf, curling czy kendo, niektóre mają własne siłownie.
Kółka plastyczne są równie zróżnicowane: różnego rodzaju style muzyczne, robotyka, kaligrafia, nauka mangi, go, chemia, biologia, ikebana (układanie kwiatów) czy komputerowe. Takie zajęcia zazwyczaj kończą się ok. 19-tej.
Ale to nie koniec, większość uczniów szkoły średniej niższego i wyższego stopnia uczestniczy do tzw. juku - popołudniowych szkół prywatnych, które przygotowują do egzaminów wstępnych. W nich uzupełnia się materiał szkolny oraz opanowuje strategię rozwiązywania testów. Zajęcia w tej szkole kończą się o 20-21.00. Juku prowadzi też zajęcia wieczorowe, które odbywają się pomiędzy 21.00 a 1 w nocy. A jeszcze czeka odrabianie lekcji.
Głównym problemem japońskich szkół są wyczerpujące egzaminy. Każdy z nich trwa kilka godzin. Niekiedy stają się one przyczyną samobójców uczniów. Tydzień przed egzaminami zajęcia w kółkach zainteresowań są odwoływane, by uczniowie mieli czas na przygotowanie do testów pisemnych wielokrotnego wyboru. Ocena z egzaminu jest procentowa, a najlepszy wynik to 100 procent.
Wynik egzaminów jest niezwykle ważny, ponieważ od niego zależy przejście ze szkoły średniej niższego stopnia do wyższego. W oparciu o oceny uczeń otrzymuje listę szkół, do których ma szansę się dostać. Następnie zdaje egzamin przejściowy i na podstawie jego wyniku oraz poprzednich ocen, ustala się do jakiej placówki ostatecznie trafia.
Uczniowie z wysoką punktacją trafiają do prestiżowych szkół, a ci z gorszą – do takich, których absolwenci nie planują iść na studia. Te ostatnie stawiają na rozwój umiejętności z gospodarstwa domowego, rolnictwa czy konkretnego zawodu, ale większych perspektyw kariery absolwenci nie mają.
Nawet podczas wakacji szkoła nie zapomina o swoich uczniach, organizując różnego rodzaju wycieczki w kraju i za granicą, zależnie od klasy. Na przykład, uczniowie pierwszej klasy szkoły średniej niższego stopnia w lipcu odwiedzają świątynię w Nagano lub spędzają czas z młodzieżą z innego miasta.
Nie jest to jednak typowy odpoczynek, lecz uczą się różnych umiejętności np. wyplatania koszy lub robienia wachlarzy. Starsi spędzają czas na spływach kajakowych. Organizują też kilkudniowe wycieczki do Kioto, Nary, a nawet do Nowej Zelandii by podszlifować angielski, ale tylko dla chętnych.
Po powrocie z takich wycieczek każdy uczeń jest zobowiązany do zrobienia gazetki ściennej ze sprawozdaniem z jej przebiegu, która we wrześniu będzie oceniana przez wszystkich uczniów szkoły.
By wyobrazić sobie presję młodych Japończyków w kwestii wyników w nauce wystarczy wspomnieć o tym, że japońskie matki utrzymują bliskie relacje z nauczycielami, są zaangażowane w życie szkolne, a jeśli dziecko zachoruje czasami nawet chodzą za nie do szkoły i robią notatki…
####### ####### #######
####### ####### #######
####### ####### #######
~Krótka historia
W Japonii w czasach feudalnych magnaci zakładali szkoły dla dzieci ze stanu rycerskiego a gminy wiejskie prowadziły szkoły dla dzieci z rodów kupieckich i rolniczych. Terakoya - była pewnym typem szkoły prywatnej w miastach, gdzie nauczano w owych czasach pisania, czytania i arytmetyki dzieci z ludu. Kiedy Japonia otworzyła swoje granice w 1868r., jednym z ważniejszych priorytetów rządowych w okresie Meiji było przyjęcie zachodnich standardów w nauce i edukacji. W 1872r. został wprowadzony nowy, ogólnokrajowy system oświaty. Powstały wówczas państwowe szkoły podstawowe i średnie. W 1886r. wprowadzono w Japonii obowiązek nauki szkolnej przez 3 lub 4 lata, a w 1900r. - powszechne, obowiązkowe i bezpłatne nauczanie, przedłużone w 1908r. do 6-u lat. Po drugiej wojnie światowej wszystkie dzieci w wieku od 6 do 15 lat objęte są obowiązkiem szkolnym przez okres 9 lat.
~Ogólne informacje
* W odróżnieniu od naszych szkół rok szkolny w Japonii trwa od 1 kwietnia do marca: pierwszy semestr rozpoczyna się w kwietniu i kończy w lipcu, semestr drugi trwa od września do grudnia, a trzeci semestr od stycznia do marca. W ciągu roku szkolnego jest: 40 dni wakacji letnich, 2 tygodnie ferii zimowych w okresie noworocznym i 2 tygodnie ferii wiosennych, na koniec roku szkolnego. Oprócz tego dzieci nie chodzą do szkoły w święta państwowe.
* Zajęcia w szkole najczęściej trwają od godziny 8.30 - najpierw odbywa się apel poranny, a potem przed 9:00 rozpoczynają się lekcje. Lekcje trwają 50 minut, a przerwy między każdymi zajęciami 5 minut. Przed południem są 4 lekcje, około godziny 12:30 jest lunch i od 13:00 zaczyna się pierwsza popołudniowa lekcja. Ostania lekcja kończy się około godziny 15:00.
* Obowiązuje następująca skala ocen: trzystopniowa w szkołach podstawowych: 1,2,3 – „3” jest ocena najlepszą, pięciostopniowa w szkołach średnic od 1 do 5 – „5” jest oceną najlepszą. Oceny jednak nie mają znaczenia.Wystawia się je tylko dla wiedzy rodziców i nauczycieli. Nie mają również związku z promocją do następnej klasy, gdyż nigdy nie zostawia się ucznia na drugi rok w szkole podstawowej i średniej I stopnia. W szkole podstawowej ocenia się uczniów na podstawie wyników osiągniętych w testach i na klasówkach,które nauczyciel przeprowadza po określonym dziale. Nauczyciel sam decyduje kiedy, z czego i w jakiej formie zrobić sprawdzian.
* W szkole średniej pięć razy w roku przeprowadza się testy z pięciu najważniejszych przedmiotów. Uczniowie ze wszystkich szkół piszą je jednocześnie. Pytania są ustalane przez władze okręgu, a sprawdzają je nauczyciele uczący w danej szkole. System tez obowiązuje w szkołach średnich II stopnia.
* Liczba uczniów w klasie (w każdej klasie jest po 40 osób) ustalana jest odgórnie według wytycznych Ministerstwa Edukacji.
* W szkołach zawsze jest boisko 200 metrowe, 25 metrowy basen pływacki, a w salach gimnastycznych dwa boiska do koszykówki.
* Uczeń musi zabierać ze sobą do szkoły: tornister, czapkę, tenisówki do chodzenia po szkole, strój gimnastyczny, kąpielówki i inne dodatki określone przez szkołę. Szczególnie ważny jest kolor stroju gimnastycznego i czapki ponieważ dzięki nim wiadomo, z której klasy jest dany uczeń. Każda szkoła określa w regulaminie szkolnym inne kolory czapek i strojów gimnastycznych dla swoich uczniów
* Od szkoły średniej niższego stopnia uczniów obowiązują mundurki uszyte według bardzo ścisłych reguł. Mundurki chłopców są zwykle czarne, z metalowymi guzikami i sztywnymi kołnierzykami; dziewczynki noszą przeważnie granatowe żakiety i plisowane spódniczki. Ostatnio jednak wiele szkół zmienia krój mundurków, tak by uczniowie czuli się w nich swobodniej.
* Obowiązkiem uczniów i nauczycieli jest utrzymanie szkoły w czystości. Każdego dnia poświęca się na to trochę czasu. Klasy są podzielone na grupy, które na zmianę sprzątają klasy, korytarze, toalety i inne wspólne pomieszczenia. Niektóre szkoły mają również obsadzone kwiatami ogródki pielęgnowane przez uczniów.
* Większość egzaminów do renomowanych szkół jest bardzo trudna, więc wielu uczniów uczęszcza południami, albo w soboty i niedziele, do specjalnych szkół korepetycyjnych (juku), które przygotowują do zdania egzaminów.
* Dla studentów rok nauki zaczyna się w kwietniu i kończy w styczniu lub w lutym. Wakacje zaczynają się zazwyczaj w końcu lipca. Przerwa zimowa przeważnie jest bardzo krótka - 2 lub trzy dni.
* Godzina lekcyjna trwa od 90 do 100 minut. Wykłady z danego przedmiotu są zwykle wykładane raz w tygodniu przez cały rok. Egzaminy przeprowadza się zazwyczaj na koniec roku.
* Uniwersytety rzadko posiadają akademiki, więc uczniowie zmuszeni są mieszkać w domu, bądź też wynajmują sobie mieszkania. Uniwersytety są płatne, a ceny bardzo wysokie.
~~~~~~
W Japonii obowiązuje 5-o etapowy system nauczania:
1. przedszkole - wiek od 3 - 6 lat (pobyt trwa od 1 roku do 3 lat)
2. szkoła podstawowa - wiek od 6 - 12 lat (nauka trwa 6 lat)
3. szkoła średnia niższego st. - od 12 - 15 lat (nauka trwa 3 lata)
{Jak już wcześniej było wspominane po skończeniu gimnazjum Japończycy nie mają obowiązku dalszej nauki. Mimo to przeszło 95 % obywateli Japonii próbuje swych możliwości w dostaniu się do liceów, które jak w każdym państwie mają różne wymagania i poziom.}
4. szkoła średnia wyższego st. - od 15 - 18 lat (nauka trwa 3 lata)
5. uniwersytet - (nauka trwa 4 lata), szkoły półwyższe (2 - 3 lata)
Przedszkola - mają za zadanie zapewnić dzieciom 3-5 letnim odpowiedni rozwój umysłowy i fizyczny przez stworzenie odpowiednich warunków środowiskowych oraz prowadzenia nauki dostosowanej do ich poziomu umysłowego i zdolności. W 80% są to placówki prywatne.
Szkoły podstawowe i niższe średnie – uczęszczanie do szkoły podstawowej i średniej niższej jest w Japonii obowiązkowe i trwa 9 lat (6 + 3) – 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnia szkoła średnia I stopnia. Praktycznie wszystkie dzieci w Japonii są zapisywane do szkoły podstawowej jak i szkoły średniej I stopnia. Kształcenie na tym poziomie jest obowiązkowe, tak więc pierwsza selekcja następuje dopiero po przejściu do szkoły średniej II stopnia.
Szkoły średnie wyższe – uczniowie, którzy ukończą szkołę średnią I stopnia, mogą kontynuować naukę w szkole średniej wyższej, określanej jako szkoła średnia II stopnia. Uczniowie przyjęci zostają do szkoły średniej wyższej po zdaniu egzaminu wstępnego, składającego się z pięciu najważniejszych przedmiotów. Wyróżnić można 3 rodzaje szkół średnich II stopnia: stacjonarną,okresową, korespondencyjną.
Szkolnictwo specjalne - celem szkół specjalnych jest pomoc dzieciom fizycznie lub umysłowo upośledzonym w zdobyciu wykształcenia odpowiadającego ich poziomowi. W Japonii wyróżnia się trzy typy szkół specjalnych: szkoły dla ociemniałych, szkoły dla głuchych, szkoły dla dzieci z innymi rodzaju upośledzeń ( szczególnie dla dzieci kalekich nic mogących się samodzielnie poruszać). Każdy rodzaj szkoły specjalnej kształci na poziomie podstawowym i średnim I stopnia. Tylko niektóre z nich prowadzą klasy szkoły średniej II stopnia. Przekazywana w tych szkołach wiedza ma charakter praktycznych umiejętności. Pozwala pokonać umysłową lub fizyczna ułomność i ułatwia życie oraz pracę.
Uniwersytety — prawo ubiegania się o przyjęcie na studia uniwersyteckie ma każdy absolwent drugiego (wyższego) cyklu szkoły średniej. O przyjęciu na studia decyduje egzamin (oceny na świadectwie szkoły średniej nie mają znaczenia), który obejmuje przedmioty: języki obce (angielski, niemiecki,francuski) - jeden do wyboru i, japoński + matematyka, dwa przedmioty przyrodnicze do wyboru spośród: fizyka, chemia, biologia, geografia, dwa przedmioty społeczne i historia Japonii, historia świata, geografia, polityka,ekonomia, etyka lub wychowanie moralne. W sumie każdy uczeń zdaje 7 przedmiotów.
~Mundurki
Są one niezaprzeczalnie jedną z charakterystycznych cech szkół japońskich zarówno publicznych, jak i prywatnych. Ich wygląd jest już sprawą indywidualną, choć powtarzaną w kwestii dolnej partii – mam na myśli spodnie dla chłopców i spódniczki dla dziewcząt. W szkołach publicznych uczniowie wprowadzają różnego rodzaju „udziwnienia” i ozdoby – kolorowe skarpetki ^^, kokardy we włosach, łańcuszki na plecakach, plakietki, naklejki i wiele innych. Tego typu korekty ubioru nie są dozwolone z szkołach prywatnych. Nie dopuszczalne jest farbowanie włosów, makijaż, itd.
####### ####### #######
####### ####### #######
####### ####### #######
Historia
Japonia uchodzi na świecie za kraj o jednym z najbardziej restrykcyjnych i wymagających systemów edukacji. Sami Japończycy często określają siebie mianem kyōiku shakai, czyli „społeczeństwa [opartego na] edukacji", w którym sukces i status społeczny zależy wyłącznie od otrzymanego wykształcenia. Początków takiego stanu rzeczy należy szukać w II połowie XIX w., w okresie błyskawicznego i konsekwentnego przyswajania przez Japonię zachodnich wzorców, zwanym Restauracją Meiji (od imienia panującego cesarza). Masowo wysyłano wówczas dobrze rokujących studentów za granicę (głównie do Anglii, Francji, Prus i Stanów Zjednoczonych), aby otrzymali możliwie najlepsze wykształcenie w dziedzinach wiodących w tych krajach, a następnie przenieśli tamtejsze doświadczenia na japoński grunt. Ludzie ci stanowili elitę ówczesnej Japonii, zajmując czołowe stanowiska państwowe. Również na wzór europejski wprowadzono wówczas obowiązkową bezpłatną edukację przez trzy lata, którą na początku XX w. wydłużono do sześciu lat. Jednak dopiero po II wojnie światowej, po wprowadzeniu obowiązku nauki dla dzieci od 6 do 15. roku życia, przyjęto pięciostopniowy system szkolnictwa obowiązujący aż do dzisiaj. Od tamtego czasu miały miejsce jeszcze dwie reformy szkolnictwa. Pierwsza, przeprowadzona w 1992 roku, miała na celu wsparcie programów rozwijających w uczniach kreatywność oraz kształcących ich w bardziej globalnym duchu. Z kolei reforma z 2002 roku była odpowiedzią na pogarszający się poziom japońskiej edukacji, niezdolność uczniów do samodzielnego myślenia i przeładowania ich obowiązkami. Skrócono tydzień nauki do pięciu dni (wcześniej chodziło się do szkoły w soboty) oraz okrojono program nauczania, wprowadzając do niego bardziej innowacyjne, interaktywne metody nauczania. Mimo tych zabiegów trudno dziś powiedzieć, by system edukacji w Japonii promował indywidualność, przebojowość i samodzielność.
Szczeble edukacji
W Japonii istnieje pięciostopniowy system edukacji:
1.Przedszkole (yōchien, wiek 3 - 6 lat)
2.Szkoła podstawowa (shōgakkō 6 klas, wiek 6 - 12 lat)
3.Szkoła średnia niższego stopnia (chūgakkō, 3 klasy, wiek 12 - 15 lat)
4.Szkoła średnia wyższego stopnia (kōtōgakkō lub koko, 3 klasy, wiek 15 - 18 lat)
5.Uniwersytet (daigaku, 4 - letni kurs odpowiadający tytułowi licencjata oraz 2- letni kurs magisterski, daigaku - in)
Szkoły w Japonii dzielą się na państwowe i prywatne, z czego sektor prywatny stanowi bardzo dużą ich część (ponad 80% przedszkoli, 30% szkół średnich wyższego stopnia oraz 75% uniwersytetów). Po obowiązkowej szkole średniej niższego stopnia uczniowie mają do wyboru szkołę o profilu ogólnokształcącym (ok. 75% wszystkich placówek) oraz szkołę zawodową. Na szkołę średnią wyższego stopnia decyduje się ponad 80% uczniów. Wśród szkół wyższych istnieje szeroka oferta, która poza kształceniem na uniwersytecie obejmuje różnego rodzaju szkoły wyższe, na których edukacja trwa zwykle 2-3 lata. Dalszą edukację po ukończeniu średniej szkoły wyższego stopnia kontynuuje ok. 45% uczniów.
Przedszkole jest nieobowiązkowe, lecz chodzą do niego praktycznie wszystkie dzieci. Jedną z przyczyn jest brak czasu rodziców, którzy posyłają dzieci do przedszkoli, aby móc pracować, drugą i w przypadku społeczeństwa japońskiego ważniejszą przyczyną, jest troska o zapewnienie dziecku jak najlepszego startu już od samego początku. Oznacza to, że aby dostać się na dobry uniwersytet, należy wysłać dziecko do renomowanego przedszkola, aby mogło pójść do renomowanej szkoły podstawowej, a następnie do renomowanych szkół średnich. To powszechne przekonanie sprawia, że rywalizacja o miejsca zaczyna się bardzo wcześnie, a silnie ukierunkowany na rywalizację system tworzy uczniom warunki niezwykle stresujące i obciążające, co powoduje liczne depresje prowadzące nieraz do prób samobójczych. Już aby dostać się do przedszkola dziecko musi przejść swój pierwszy w życiu egzamin, bowiem renomowane przedszkola chcą przyjmować tylko najzdolniejszych, zaś często, aby taki egzamin w ogóle miało okazję zdać, rodzice muszą zapisać je zaraz po narodzeniu.
Nad edukacją dziecka czuwają ambitni rodzice, dla których kwestia sukcesu dziecka to kwestia honoru rodziny. Powszechnym zjawiskiem są kyōiku mama („mama edukacji"), matki, które potrafią zdobyć się na takie poświęcenia, jak chodzenie do szkoły podczas choroby dziecka i notowanie treści lekcji na kolejnych zajęciach. Te objawy troski o przyszłość dzieci przybierają nieraz chorobliwe rozmiary, kończące się głośnymi na cały kraj skandalami (np. w latach 80-tych pewna kobieta zamordowała córkę sąsiada, która całe dnie ćwiczyła na pianinie, co przeszkadzało w nauce jej przygotowującemu się do egzaminu synowi).
System egzaminacyjny
Na każdym etapie edukacji Japończykowi towarzyszą egzaminy testowe. W zasadzie jest to jedyny sposób sprawdzania wiedzy szkolnej. Nie rozmowa kwalifikacyjna, test otwarty czy inna wypowiedź pisemna, w których istotne jest wykazanie się kreatywnością i zaprezentowanie swojej osobowości, lecz właśnie testy zamknięte wielokrotnego wyboru zostały uznane przez Japończyków za najskuteczniejsze w udowadnianiu twardej wiedzy, a przede wszystkim ciężkiej pracy, jaką trzeba włożyć w przygotowanie się do nich. Aż do studiów uczeń otrzymuje promocję do następnej klasy automatycznie. Szkoła jest traktowana jak rodzaj kursu, który ma przygotować do egzaminu do następnej szkoły. Czas zdawania egzaminów wstępnych nosi nazwę shiken jigoku - „piekło egzaminów". W tym niezwykle napiętym i stresującym okresie wielu uczniów nie wytrzymuje presji i, zwłaszcza po niedostaniu się do wymarzonej szkoły, zdarzają się tacy, którzy popełniają samobójstwo.
Szczególnie wymagające są egzaminy na studia, bowiem dyplom jednej z siedmiu najlepszych uczelni w kraju (Uniwersytety: Tokijski, Hokkaido, Tohoku, Nagoja, Kioto, Osaka, Kiusiu) gwarantuje doskonałą karierę zawodową. Osoby, które nie dostaną się na studia nazywane są rōnin (dosłownie „człowiek fali", tym mianem określano kiedyś samuraja bez pana, włóczęgę) i przez kolejny rok muszą uczęszczać na specjalne kursy uczące, jak skutecznie rozwiązywać testy. Szczęśliwi, którzy już dostaną się na wymarzony uniwersytet rozpoczynają tym samym najspokojniejszy okres w życiu, swoiste interludium między stresującą edukacją a równie bezlitosnym japońskim rynkiem pracy. W zasadzie od studentów nie oczekuje się wiele, dla przyszłego pracodawcy liczy się bowiem dyplom renomowanej uczelni, a nie uzyskana w toku studiów wiedza. Wychodzi się z założenia, że firma i tak nauczy przyszłego pracownika wszystkiego, co powinien wiedzieć. Zresztą firmy organizują rekrutację również za pomocą egzaminów wstępnych.
Program szkolny i przebieg zajęć
W Japonii nie ma ogólnonarodowego, sztywnego programu nauczania, lecz jedynie „Ramowy program edukacji" wydany przez Ministerstwo Edukacji, który szkoły modyfikują w zależności od swoich potrzeb. W szkole podstawowej oferta nauczanych przedmiotów obejmuje etykę, kaligrafię, język japoński, matematykę, nauki społeczne, nauki przyrodnicze, muzykę, sztukę, wychowanie fizyczne i prowadzenie domu. Na kolejnych etapach nauki liczba przedmiotów wzrasta. Od szkoły średniej niższego stopnia obowiązuje nauka języka angielskiego. Stoi ona jednak na bardzo niskim poziomie, między innymi dlatego, że prowadzona jest głównie w języku japońskim z wykorzystaniem materiałów opracowanych również w tym języku. W szkole średniej wyższego stopnia zamiast przedmiotu „nauki przyrodnicze" są już cztery przedmioty: chemia, biologia, fizyka i archeologia, zaś „nauki społeczne" zastępują geografia, historia oraz prawo i administracja. Nauka systemu pisma, który uchodzi za jeden z najtrudniejszych na świecie, obejmuje dwa sylabariusze i 1945 znaków pochodzenia chińskiego, trwa do końca szkoły średniej niższego stopnia, zatem dopiero w wieku 15 lat przeciętny uczeń jest w stanie przeczytać codzienną gazetę. Aby jednak móc czytać literaturę dużego formatu czy książki specjalistyczne, niezbędna jest dalsza nauka pisma. Przyjmuje się, że przeciętny Japończyk zna biernie (umie przeczytać) ok. 5000 znaków. Po reformie edukacji w 2002 roku do metod nauczania wprowadzono więcej działań interaktywnych, prezentacji na forum klasy czy pracy w grupie, które mają zastąpić tradycyjny, wykładowo - ćwiczeniowy sposób nauczania.
Teoretycznie lekcje w szkole trwają od poniedziałku do piątku w godzinach 8.30 - 15.30, z przerwą obiadową między 12.30 a 13.25. Przed obiadem odbywają się zajęcia z poważniejszych przedmiotów, a po nim lżejsze lekcje, takie jak języki obce, sport czy sztuka. Po 15.30 uczniowie uczęszczają do różnego rodzaju klubów sportowych, artystycznych i naukowych, w których mogą zgłębiać swoje zainteresowania, a także biegłość w tradycyjnych sztukach japońskich, tj. sztukach walki, kaligrafii czy ikebanie (sztuce układania kwiatów), rzadko kto wychodzi więc ze szkoły wcześniej niż o 17.00. Wraz z postępem w tych dziedzinach uczeń może zdobywać kolejne z dziesięciu stopni uczniowskich kyū oraz mistrzowskich dan, które mają charakter krajowego certyfikatu.
Poza szkołami publicznymi drugim istotnym sektorem edukacji są juku, czyli popołudniowe szkoły prywatne, pełniące funkcje kursów przygotowujących do egzaminów wstępnych. Podczas zajęć w juku uczniowie uzupełniają materiał szkolny oraz uczą się strategii rozwiązywania testów. Juku są traktowane jako warunek zdanego egzaminu, uczęszcza więc do nich prawie 90% młodych Japończyków. W efekcie widok wracających około godziny 20 - 21 grup młodych ludzi w mundurkach nie należy do niezwykłych. W ostatnich latach, w skutek szerokiej oferty różnorodnych zajęć dodatkowych, wiele juku wprowadziło zajęcia wieczorowe, które odbywają się pomiędzy 21 a 1 w nocy w dniu powszednim! A po powrocie trzeba jeszcze odrobić lekcje...
W odróżnieniu od Europy, rok szkolny w Japonii rozpoczyna się 1. kwietnia i trwa do połowy marca, zatem nowy cykl nauki od starego oddzielają jedynie dwutygodniowe wakacje. W międzyczasie uczniowie mogą się cieszyć jeszcze prawie miesięcznymi wakacjami letnimi w sierpniu oraz dwutygodniowymi feriami zimowymi. Ten układ przerw sprawia, że w większości szkół japońskich rok szkolny dzieli się na trzy trymestry, chociaż na uniwersytetach utrzymuje się podział na dwa semestry. W przeciwieństwie do Polaków, japońscy uczniowie mają zadawane prace domowe na wakacje. Pierwsze trzy dni nowego trymestru to seria testów obejmujących cały materiał z poprzedniego okresu. Z tego powodu trudno powiedzieć, by japońscy uczniowie mogli cieszyć się wakacjami - zwykle poświęcają je na powtórkę materiału szkolnego.
Szkolne realia
Klasy w szkołach liczą przeciętnie ok. 40 - 45 osób (ale zdarzają się i większe) i są dobierane według szczególnego klucza, tak aby w każdej klasie było trochę uczniów bardzo zdolnych, trochę niezdolnych oraz większość przeciętnych. Dzięki tej promującej przeciętność metodzie program nauczania dostosowywany jest do tzw. średniego poziomu, a dodatkową wiedzę uczniowie zdobywają na zajęciach dodatkowych w juku.
Klasy podzielone są na grupy zadaniowe, które na przemian sprzątają klasy, korytarz, toalety i inne pomieszczenia szkolne, z powodzeniem zastępując personel sprzątający, ucząc się przy tym poszanowania publicznej własności, tak widocznego na japońskich ulicach.
Do szkół chodzi się tylko i wyłącznie w mundurkach (gaku ran), które różnią się nieco w zależności od przyjętych przez szkołę zasad. Dla dziewcząt będzie to jednak zawsze spódnica, często plisowana, białe podkolanówki, które nosi się nawet w zimie oraz stylizowany na marynarski żakiecik. Kolory strojów to granatowy, szary lub czarny. U chłopców zdecydowanie dominuje czerń, a najbardziej charakterystyczny strój z metalowymi guzikami i sztywnymi kołnierzykami przypomina mundur pruskiego huzara tudzież kominiarza. W szkole podstawowej strój jest zwykle mniej formalny, składa się z białej koszulki z krótkim rękawem i kołnierzykiem, płóciennych spodenek i kolorowej czapeczki. Makijaż, biżuteria i farbowanie włosów są surowo zabronione.
Posiłki szkolne dzielą się na dania podawane w szkolnej stołówce, które są typowe dla tego typu kuchni oraz na przygotowywane dzieciom przez mamy drugie śniadania nazywane ōbento. Ōbento to małe dzieła sztuki: pakowane w pudełka z laki składają się z dużego wyboru potraw kuchni japońskiej w niewielkiej ilości, skomponowanych kolorystycznie (przestrzegany kanon do biały, brązowy, zielony i różowy) i ozdobionych piklowanymi warzywami. Jako że chleb jest raczej niepopularny w Japonii, nikt nie próbuje zastępować ōbento kanapkami.
Istotną kwestią związaną ze szkolnymi realiami jest system starszeństwa. Uczniowie z młodszych klas (kohai) muszą zachowywać się wobec starszych uczniów (sempai) w sposób nienaganny, zwracać do nich grzecznie i sprzątać po nich po zajęciach dodatkowych. Ta wywodząca się z konfucjanizmu hierarchia oparta na starszeństwie jest typowa w całym japońskim społeczeństwie. Stąd też sensei (nauczyciel) to zawód cieszący się ogromnym szacunkiem w Japonii. W dosłownym tłumaczeniu oznacza „tego, który urodził się wcześniej".
Tsuna
